Uitvaart

 

Op zondagmiddag rijd ik proef naar de kerk en de begraafplaats. Ik vind het altijd zo stressvol om te laat te komen op zulke momenten. Ik wil goed voorbereid zijn. Zeker op een plek waar ik niet eerder ben geweest probeer ik dat. Nu weet ik waar ik op maandagochtend moet parkeren. Voor de dienst weet ik waar ik moet zijn en door welk steegje ik moet rennen om weer bij de auto te komen. Ook de route naar de begraafplaats rijd ik proef. Alles is duidelijk. Geen ‘angst’ meer om te laat te komen en niet te weten waar te moeten zijn.  Zo ben ik één keer in de haast geflitst toen ik van de ruimte waar de dienst werd gehouden naar het restaurant moest rijden. Daar werd het leven van degene gevierd. Ik wil altijd de auto of de betrokkenen aan zien komen en daar foto’s van maken. Alle momenten meepikken. 

De dag erna ben ik natuurlijk een half uur te vroeg. Prima. Ben alleen een donker mondkapje vergeten mee te nemen. Strepen en groen heb ik bij me. Dat staat niet. Gelukkig krijg ik er één van de uitvaartverzorger, een zwarte. Voor nu zit er standaard een donker mondkapje in mijn fotografie-tas. 

Afscheid

De partner komt aan en ik merk dat mijn fotografie op dat moment niet wordt gewaardeerd. Er wordt weggekeken en ik stop met foto’s maken. Soms is het irritant om zo gevoelig te zijn en veel mee te krijgen. De echte paparazzi fotograferen juist op zulke momenten denk ik. Ik pak een ander moment. In de kerk staan er kleine groepjes mensen. Iedereen op gepaste afstand. Er is een live stream aanwezig. Ik kijk waar camera’s hangen zodat ik kan voorkomen in en door het beeld te lopen. Het voordeel van vroeg / op tijd aanwezig zijn is het proeven van de sfeer, foto’s maken van details en alvast wat mensen op de foto zetten. Zodra de dienst begint beweeg ik minder en ben op gepaste afstand aanwezig. 

Corona

Het is een belangrijk persoon geweest en in ‘gewone’ tijden had de kerk waarschijnlijk helemaal vol gezeten. Aan de ene kant wordt het afscheid intiemer en aan de andere kant is er een gemis. Ik hoor van veel mensen dat het napraten, Waar ken jij mijn moeder van?, Hoe heeft hij dat toen gedaan?, wordt gemist. Het is fijn een net aan herinneringen op te halen bij mensen die wat verder van je af staan en dichtbij een van je ouders, partner hebben gestaan. Ook de keuze van wie wel en wie niet wordt als ingewikkeld ervaren. Dan maar allemaal niet. Hoeven we niet de keuze te maken en stoten we niemand (of iedereen) tegen het hoofd. Moeilijke keuzes in een verdrietige tijd. Andere geluiden zijn er ook. De intimiteit, het kleine wordt gewaardeerd. 

Liefdevol

De partner spreekt als eerste. Prachtige schets van het leven van de overledene. Zo veel samen meegemaakt. Ik hoor veel en ook weer niet. Het voorzichtige bewegen, het onopvallend zijn kost aandacht. Af en toe mijn lens wisselen om de partner wat dichterbij te kunnen vastleggen zonder dat ze last van me heeft. Een kleindochter speelt muziek en er is ruimte en tijd om er te zijn. Echt fijn. Geen haast. Veel rust.

Kerkklokken

Na de dienst luiden de kerkklokken. Zo intens en bijzonder. De kist wordt door een deel van de kleinkinderen naar buiten gedragen. Het is wel gek dat er geen gezichten meer kunnen worden gefotografeerd. Deze worden grotendeels bedekt door de mondkapjes. Ik maak snel wat foto’s en ren naar de auto. Bij de begraafplaats aangekomen staan er twee heren. Zij wachten mee. Het duurt lang voordat de auto er is. Ze hebben nog een extra rondje gereden langs belangrijke plekken voor de overledene. Vandaar.

Intimiteit

De kist wordt uit de auto getild en geplaatst op de baarwagen. De kinderen en kleinkinderen staan om het graf heen. Een grote familie. Het verdriet is voelbaar. Vanaf een heuveltje fotografeer ik het geheel. Het is mooi en koud weer. Er wordt nog wat gezegd bij het graf, de kist daalt met touwen in het graf neer en iedereen neemt persoonlijk afscheid. De laatste die overblijven zijn de kinderen. Zij staan gearmd naar beneden te kijken. Een intiem moment. Bijzonder als je zo hecht bent met elkaar en daar in gezamenlijkheid kan zijn. Ik geniet van dit moment van intimiteit. Het omschrijft precies wat de overledene bracht, warmte. 

Afscheid

 

Via de app krijg ik te horen dat een vijfde kindje van een stel dat ik ken plotseling in de buik is overleden. Afschuwelijk. Ik bied aan te komen als zij er behoefte aan hebben. Hij belt me en vraagt: Wat is het beste, hier in het ziekenhuis of thuis? Ze kunnen bellen als ze het gevoel hebben dat ze er behoefte aan hebben, geef ik aan.

Afwachten

Twee dagen wacht ik ‘rustig’ af (denk er regelmatig aan en wil er graag zijn voor ze als het me lukt) en ik word aan het einde van de tweede dag door hen gebeld. Ze zouden het fijn vinden als ik nu kan komen, ze vinden het toch fijn om in het ziekenhuis foto’s te laten maken. Ik kan en stap in de auto.

De kamer

Na 40 minuten ben ik er. Ik ben aangekondigd en wordt naar de kamer gebracht. Ze liggen samen op bed, het kleine prachtige mannetje ligt op zijn blote buik. Ik omhels hen allebei. Haar zus ligt op de bank, ik stel me voor en zij vertrekt vrij snel daarna. De liefde en trots stralen van beide ouders af. Zij kan moeilijk bewegen door de ruggenprik. Alles gaat in rust, zachtheid en bewondering: het is een prachtig mannetje. En ook met de nodige humor.

Meconium

Hij laat nog wat ontlasting op de buik van de vader achter. Hebben we toch nog meconium zegt hij tegen zijn partner. Zij legt uit dat ze zo uitzagen naar de eerste luier van hun zoon, een luier vol donkere poep. Mooi dat verlangen. En bijzonder dat je er op een andere manier naar kan kijken. Ik maak foto’s van daar waar ruimte is. Op de buik van de moeder, met z’n drieën, van zijn mooie neusje, van zijn handjes en voetjes. En van zijn prachtige lange tenen. Ik vraag of ik hem nog in zijn mandje moet fotograferen. Nee, geeft moeder resoluut aan, we willen hem bij ons houden. Ik zeg dat ik dat begrijp en dat een mandje definitief is en afstandelijker.

Dichtbij

Dichtbij is nu belangrijk. Dat doen ze vol overgave en liefde. De liefde voert de boventoon. Ik vraag of ze nog iets gefotografeerd willen hebben? Ja, ik heb altijd een heel warm en zacht, fijn t-shirt aangehad tijdens de andere zwangerschappen. We willen dat hij daarin wordt gelegd. Een foto van het mooie kleine mannetje in het grote, zachte, fijne t-shirt. Moeder geeft precies aan wat ze wil. Een stille, vastberaden kracht. Hierna laat ik hen achter, in de donkere kamer waar warmte heerst en verdriet is. Verdriet om een leven dat ze niet hebben mogen leren kennen.

Herinnering

Ik loop voldaan naar de auto en voel de zachtheid en de rust die in de kamer aanwezig was. Bijzonder werk is het en ik hoop dat deze foto’s een herinnering zijn waar de ouders en de andere kinderen wat aan hebben. Het is fijn om er op zulke momenten te mogen zijn en dat wat er is met foto’s vast te leggen. 

Eeneiige tweeling

 

 

Een jongen van een eeneiige tweeling is overleden. Ik krijg de vraag of ik vroeg in de ochtend kan komen. Dat doe ik. Ik rijd erheen en ben er rond half 10.

Slapen

De ouders slapen nog. Ze worden wakker gemaakt. Ze hebben gevraagd om een fotograaf voor de middag. Een fout in de communicatie. Het gaat lang duren voordat ik foto’s kan maken van de ouders en de kindjes. Ach ja. Tijd is relatief en ik zeg een afspraak af.

Tijd

De verpleegkundige vraagt aan mij wat er van haar wordt verwacht en of ze erbij moet zijn, het is haar eerste keer. Ik geef aan dat die vraag bij de ouders ligt en of zij er behoefte aan hebben, als zij zelf het kindje niet oppakken dan heb ik graag haar hulp. Ze geeft aan dat ze het druk heeft en gaat kijken of ze een collega kan regelen. Na een kwartier komt een collega. Zij geeft aan alle tijd te hebben. FIJN.

Kennismaking

We maken kennis met de ouders. Zij vinden het prima als wij naar het overleden kindje gaan en komen daarna zelf naar de NICU (Neonatale Intensive Care Unit) omdat hun andere zoon daar ligt. Ze geven aan dat het fijn is dat ze weten hoe hij eruit gaat zien als hij opgroeit omdat ze zijn broer hebben. Dat geeft troost zegt de moeder. We willen graag foto’s zegt de vader ook al weten we niet of we er vaak naar gaan kijken. Het is prettig als je ze hebt dan heb je een keuze.

Alle tijd

De verpleegkundige haalt het overleden kindje en brengt ons naar een lege kamer. Ze heeft alle tijd geeft ze nogmaals aan en dat is fijn. Omdat het kindje al een tijdje was overleden in de buik, ziet het er kwetsbaar uit. Ik merk dat ik even tijd nodig heb om te ‘wennen’ aan het kindje. Ik vraag wat ik denk dat een fijn aandenken is voor de ouders en de verpleegkundige helpt me. Ze geeft ook aan wat zij denkt dat goed is en dat vind ik prettig. Ze zegt: Misschien bemoei ik me er teveel mee en als dat zo is dan moet je het zeggen. Ik geef aan dat ik het juist fijn vind en dat we er samen een fijne herinnering voor de ouders van maken en voor zijn levende broertje.

Met zorg

Ze legt hem met zorg op zijn zij en ik maak foto’s van dichtbij en van wat verder af. Zijn voetjes worden op elkaar neergelegd en ik word blij van de foto’s die ik kan maken van dit kwetsbare mannetje. De verpleegkundige geeft aan dat ook zij dit fijn vindt om te doen. Ze heeft er gevoel voor wat goed beeld kan opleveren.

Dopneusje

Ik denk dat we een half uur bezig zijn als we door een andere verpleegkundige worden gehaald omdat de NICU klaar is ons te ontvangen. Zij haalt de ouders en wij gaan met het overleden kindje naar de NICU. We lopen achter de ouders aan die we op de gang ontmoeten. Het levende kindje komt naar een aparte kamer en wordt uit de couveuse gehaald. De voor hem zorgende verpleegkundige geeft aan dat het goed met hem gaat. Het is een prachtig mannetje met donkere haren en een heel lief dopneusje.

Samen

Hij wordt op een kussen neergelegd. Ook zijn broertje wordt uit zijn kistje gehaald en naast hem neergelegd. Mooi, de twee broers naast elkaar. Ook tegenstrijdig. Een levend mannetje en een overleden mannetje. De kracht tegenover de stilte. De rode kleur in tegenstelling tot de lichte kleur.

Voelt de aanwezigheid

Het lijkt wel alsof hij rustig wordt zodra hij naast zijn broer ligt, hij iets voelt aan zijn rechterkant. Bijzonder. De moeder geeft aan enorme kramp te krijgen in haar buik zodra ze haar levende zoon ziet. Dat zijn de hormonen geeft de verpleegkundige aan. Moeder lijkt een beetje angstig omdat het levende kindje het overleden kindje aanraakt, vanwege besmetting van iets? De verpleegkundige geeft aan dat ze straks de handjes zal schoonmaken. Ik probeer zoveel mogelijk foto’s te maken als aandenken. De handen van de ouders met de voetjes van de twee mannetjes.

Gezin

De twee mannetjes naast elkaar, hun koppies, hij handjes. Vader zit ernaast, dat voelt dichtbij. Moeder neemt wat meer afstand totdat haar wordt gevraagd of ze even naast haar zonen komt zitten. Dat doet ze. Ik probeer zoveel mogelijk foto’s te maken als aandenken. De handen van de ouders met de voetjes van de twee mannetjes. De twee mannetjes naast elkaar, hun koppies, de handjes.

Rustig

Als we teruglopen zegt de vader: Ik voel me direct rustig worden als ik bij ze ben. Ik neem afscheid en wens ze geluk en sterkte. Tegenstrijdige gevoelens. Gefeliciteerd en gecondoleerd. Ik loop rustig naar de auto en ben blij als ik uit de donkere parkeergarage ben. Licht!

 

Morgenvroeg

Ik krijg de vraag of ik vanavond en anders morgenvroeg foto’s wil maken van een overleden kindje. Ik vind het al laat en geef aan dat ik morgenvroeg op de fiets stap en dat ik er tussen 09.00 – 09.30 zal zijn of vroeger als dat fijn is. De ouders willen graag snel foto’s, geeft de telefoniste aan, want het kindje is nu nog zo mooi. Ruim 37 weken, levenloos geboren omdat de placenta opeens heeft losgelaten. Het kindje is met een keizersnede geboren. Afschuwelijk.

Toch direct

Ik denk even na en zeg dat ik nu wel in de auto stap, dus pak ik mijn camera en rijd door het donker naar het ziekenhuis. Ik kan de weg dromen en toch rijd ik verkeerd.

Stil

Ik ben er om 22.10. Het is stil op de afdeling en ik heb geen idee waar de verpleegkundigen zijn. Door twee klapdeuren heen zie ik opeens een verpleegsterspost. Er staat een verpleegkundige te telefoneren en ik loop door. Eindelijk zie ik drie medewerkers en ik geef aan waarvoor ik kom. Ze bellen de verantwoordelijke verpleegkundige en ik ga even naar het toilet, ben (te) haastig weggegaan van huis. Als ik terugkom wordt me gevraagd of ik wat wil drinken want ze moet nog even bloed afnemen bij de moeder en dan kan ik rustig gaan fotograferen.

Thee

Ik neem een thee en er wordt me een ruimte toegewezen waar ik even kan zitten. Opeens komt de telefonerende verpleegkundige binnen. Ze zegt: ‘Je zult wel denken wat zit ze daar privé te bellen, ik had een collega aan de telefoon in een ander ziekenhuis.’ Ik zeg: ‘Ik heb niets gehoord van het telefoongesprek.’ Nou, gaat ze verder, we maken dit niet heel vaak mee, gelukkig, en ik moest haar even bellen en het vergt veel administratie.

Zenuwachtig

Ze is zenuwachtig lijkt wel. Ik geef nogmaals aan dat ik niets van haar gesprek heb opgevangen en dat ze aan mij geen verantwoording hoeft af te leggen. Het is aan dovemansoren gericht. Ik geef aan dat het stil is op de afdeling en dat ik blij was dat ik iemand had gevonden. ‘Ja, we zijn gehalveerd, de helft is naar het andere ziekenhuis, dus het is inderdaad rustig qua personeel.’ Ze gaat verder geeft ze aan en ik zeg dag.

Druk

Niet veel later word ik opgehaald door S. Ik ben klaar zegt ze en de ouders zijn er klaar voor. Ik loop mee. Onderweg vertelt S. dat de moeder van de moeder er is én de moeder van de vader. Ik vraag of ze in de gaten wil houden of het niet te druk is in de kamer. Op dat moment zijn we al bij de kamer en het is alsof ze me niet heeft gehoord. Ik kom binnen en stel me voor. De verpleegkundige zegt: Ik ga verder met werken, als jullie hulp nodig hebben dan roep me maar. De moeder zegt: Ga jij maar even lekker zitten. Nee, zegt de verpleegkundige, ik moet jouw EPD (electronisch patiënten dossier) gaan invullen en weg is ze.

Prachtige baby

Het kindje ligt heerlijk bij moeder en ik maak mijn camera klaar. Ze is prachtig. De ouders gaan er heel ontspannen en heel dichtbij mee om. Bijzonder is het. Ik vraag of ze hun drie handen bij elkaar gefotografeerd willen hebben? Ja, dat is mooi, zegt de vader en ze komen direct in actie. Ik ben even vergeten of het een meisje of een jongen is en ik hoor mezelf ‘hij’ zeggen terwijl ik direct als ik vraag of ze haar handje willen vrijmaken meisjeskleding zie. Ik schaam me. Dit is me nog nooit overkomen. Ze reageren er niet op, gelukkig.

Voetjes

Ook de voetjes geeft de moeder aan. Slofjes en sokken worden uitgedaan. Ik zet de voetjes van het kleine meisje samen met de handen van de ouders op de foto. Ze heeft een prachtig pakje aan. Ze is helemaal volmaakt, af, alsof ze zo kan gaan ademen. Het is afschuwelijk. Er zit nog smeer op haar prachtige koppie. De moeder huilt en vader zegt: ‘Vanmorgen leefde ze nog.’

Harde buik

Moeder zegt dat ze opeens een harde buik kreeg en een wee die niet meer ophield. Ze heeft de verloskundige gebeld en die is gekomen. In de tussentijd, gaf ze aan, waren de andere twee kindjes ontzettend lief. Ik kon niets meer en ze waren heel geduldig en deden wat ik ze vroeg. Moeder barst elke keer in snikken uit. Ze wordt geaaid door haar man of door haar eigen moeder. Het is stil in de kamer. Er heerst een mooie, fijne sfeer.

Spaghetti

Iedereen wordt in zijn/haar waarde gelaten. ‘Wat heb je gegeten met ze?’ vraagt moeder volgens mij aan haar schoonmoeder. ‘Spaghetti’ zegt de (schoon)moeder. ‘Ze vonden het heerlijk.’ Ook de dagelijkse gang van zaken wordt besproken door het verdriet heen. Wat fijn dat ze straks niet teruggaan naar een leeg huis, ondanks de leegte. Ik maak foto’s van vader, moeder en hun baby.

ZIJ

Van haar oortjes en gebruik nog een keer ‘hij’. Ik realiseer me direct dat ik een fout maak en de vader zegt het is een zij en de moeder zegt dat heel veel mensen altijd hij zeggen en ik voel me niet vervelend, ik vind het wel onattent. Dit is me nog nooit overkomen. Is het het tijdstip? De snelle actie na het telefoontje? Het bezig zijn met moet ik morgen of nu gaan waardoor de informatie aan de andere kant (van de telefoniste) niet binnenkwam? Mijn doel alleen maar waardevolle foto’s te maken ondanks het geslacht? Ik heb geen idee. Ik neem me voor dat dit de eerste keer en de laatste keer is.

Drie generaties vrouwen

Ik maak foto’s van de drie generaties vrouwen. De moeders zijn prachtig aanwezig en geven alle ruimte aan het echtpaar en het kindje om te zijn in het moment, in het verdriet, in de schoonheid, in de liefde, in het onbegrip, in de machteloosheid, in het verlies.

Betalen?

Als ik mijn camera inpak komt de moeder van de moeder naar me toe. ‘Wat moeten ze hier nou voor betalen?,’ vraagt ze. Ik zeg: ‘Niets.’ Ze kijkt me vragend aan. ‘Dit is vrijwilligerswerk’, zeg ik. ‘Wat mooi’, zegt ze. ‘Wat is de reden dat je dit doet?’ Ik zeg: ‘Dat het elke keer weer prachtig is om over de drempel te mogen stappen om in de intimiteit en de kwetsbaarheid te mogen komen. Het vult mijn hart.’ ‘Ja, zegt ze, het is echt, hier wordt niets gespeeld.’

Blijvende herinnering

Dat is het inderdaad, de echtheid en dat ik een blijvende herinnering afgeef. Dankbaar werk!

Ik sta op het punt boodschappen te doen. Ik word gebeld.  Als ik nu kan komen zeg ik, is het goed, doe ik daarna de boodschappen.
Het is oké. Ik pak mijn spullen en voor deze keer de auto. Ik heb spijt als ik aankom want er staan verkeersregelaars omdat de parkeerplaatsen bij het ziekenhuis worden verbouwd. Ik vraag of ik even op de spoedparkeerplaats mag gaan staan en geef aan dat ik kom fotograferen voor een overleden kindje. Och, zegt hij, van mij wel. Aardig en fijn.
Ik loop naar de afdeling en wordt door een verpleegkundige naar de kamer gebracht. Een jong stel. De verpleegkundige vraagt wat ik wil. Ik geef aan dat ik het meisje wil fotograferen samen met de ouders. De verpleegkundige gaat het meisje halen.

Even later komt ze terug met een heel lief klein doosje. Ze verdwijnt weer. Vader opent het doosje dat ze zelf hebben gehaald toen ze hoorden dat het meisje was overleden in de buik. Ze ligt in een blauwe stof. Mijn lievelings-t-shirt zegt de moeder. Ze huilt. Het kleine meisje wordt door vader op het t-shirt neergelegd. Ze ligt nog helemaal zoals ze in de buik heeft gelegen. Vader en moeder willen allebei niet op de foto. Hun handen erbij? Nee. Vader wordt gebeld en verdwijnt naar de gang. Ik vraag aan de moeder of het meisje ook op de witte deken van het bed mag liggen. Ja hoor en ze pakt het kleine meisje heel voorzichtig op, legt haar mooi neer en heeft aandacht voor elk detail. Prachtig. Ook al wil ze zelf niet op de foto, ze zorgt ervoor dat alles aan het meisje goed ligt. Ook poetst ze met zachtheid en liefde een stofje weg. Vader komt weer terug en vraagt of hij met zijn mobiel een foto mag maken. Nee! Ze is heel resoluut en verdrietig. Ik maak wat macro foto’s van de mini vingertjes en teentjes. Ook haar prachtige mond fotografeer ik van dichtbij. Ik zeg haar mond is prachtig. Ja, zegt vader trots, ze heeft mijn lippen. Lief. Ik maak de ouders een compliment dat ze het mooi hebben gedaan. Ook al staan ze zelf niet op de foto, zij waren er wel bij en als ze de foto’s later terugzien, weten ze dat ze met liefde en aandacht hun dochter mooi hebben neergelegd voor de foto.
Ik ben klaar en wens ze sterkte. Ze bedanken me.

Ik loop nog even langs het winkeltje in het ziekenhuis. Ik koop daar regelmatig hartjes voor aan een sleutelhanger of losse hartjes voor in je jaszak. Er ligt niets bij. Ik ga boodschappen doen.